The last article in a series from our colleague Haroon Sheikh was published in Dutch newspaper ‘Het Financieele Dagblad’. The journey ends in China. For thousands of years China has been the center of the world. The technological and military superiority of the West was hard to swallow. But that period of arrears is almost over. Read further for the entire article in Dutch.
China, leermeester van de wereld
China is duizenden jaren het centrum van de wereld geweest. Het technologische en militaire overwicht van het Westen was dan ook moeilijk te verkroppen. Maar die periode van achterstand is bijna voorbij.
De Id Kah-moskee is een gigantisch gebouw. Ik sta ervoor, verblind door al het geel. Hiervoor reisde ik door Centraal-Azië, waar je een bizarre mix van werelden vindt: mensen van het mongolide ras met het islamitische geloof en een communistische geschiedenis. Kashgar lijkt sterk op die regio, maar inmiddels ben ik de grens met China overgegaan en bekijk de grootste moskee van het land.
Haroon sheikh, strategist bij Dasym:
‘Waarvan dromen de Chinezen? Dat wil ik hier onderzoeken.’
Niet ver ervandaan staat een enorm standbeeld van Mao Zedong, met zijn rug naar de oude stad gekeerd. Hij steekt zijn hand uit en lijkt nu China’s markteconomie te verwelkomen. Een auto rijdt langs met de merknaam BYD. Het bedrijf blijkt oorspronkelijk een maker van batterijen te zijn en de naam betekent ‘Build Your Dreams’. President Xi Jinping heeft ook een concept van de ‘China Dream’ geïntroduceerd. Waarvan dromen de Chinezen? Dat wil ik hier onderzoeken.
Go West
Het westen van het land is veel minder ontwikkeld dan de rijke oostkust, maar er wordt flink geïnvesteerd, bijvoorbeeld onder het China Western Developmentbeleid. Steeds meer mensen uit de volle steden in het oosten zoeken hier hun geluk. Eeuwen geleden reisden Europeanen westwaarts over de Atlantische Oceaan en later trokken Amerikanen van de rijke oostkust naar de frontier in het westen. ‘Go West’ is nu ook een Chinees thema.
De westelijke provincies zijn ook China’s verbinding met andere Aziatische landen. Op 29 juni is op initiatief van China door een grote groep landen de ‘Asian Infrastructure Investment Bank’ (AIIB) opgericht. Na China zijn India, Rusland en Duitsland de grootste aandeelhouders in de bank.
Haroon sheikh:
‘Die oude route staat symbool voor de grootsheid van de Chinese beschaving. Om het hedendaagse China te kunnen begrijpen moeten wij acht slaan op die grootse cultuur.’
Het instituut is onderdeel van een programma om de oude Zijderoute tussen China en Europa nieuw leven in te blazen via spoorwegen, pijpleidingen en telecominfrastructuur. Die oude route staat symbool voor de grootsheid van de Chinese beschaving. Om het hedendaagse China te kunnen begrijpen moeten wij acht slaan op die grootse cultuur.
Civilisatiestaat
De Chinezen horen thuis in het rijtje van antieke beschavingen, net als de oude Grieken, de Romeinen en de Egyptenaren. Maar alleen in China leeft die beschaving voort; de taal, het wereldbeeld en de moraal uit die tijd zijn nog steeds begrijpelijk en aansprekend voor Chinezen. Volgens de auteur Zhang Weiwei is China daarom uniek als een ‘civilisatiestaat’, een moderne staat die een hele beschaving herbergt. China zal daarom ook een heel eigen pad van ontwikkeling volgen.
Terwijl veel uitgewisseld werd tussen de beschavingen van het Midden-Oosten, Europa en India, hebben de Chinezen bijna alles zelf ontwikkeld, van een eigen filosofie en besef van kunst en esthetiek tot een eigen politiek-economische orde met geavanceerde technologie. Chinezen zeiden dat de barbaren veel van China hebben geleerd, maar China nooit iets van de barbaren. De Mongolen hebben weliswaar China veroverd, maar hun Yuan-dynastie (1271-1368) was in een mum van tijd ‘gesinificeerd’, Chinees gemaakt. China was letterlijk het centrum van de wereld, het Rijk van het Midden, zoals ze het zelf noemden.
Slapende draak
Daarom was het zo moeilijk voor hen om het technologische en militaire overwicht van het Westen te accepteren. De Qing-dynastie (1644-1911) hield vast aan traditie, terwijl Europeanen steeds meer invloed en concessies eisten. Napoleon zou gezegd hebben ‘laat China slapen, want wanneer de draak wakker wordt, zal ze de wereld doen schudden’.
Tijdens de Opiumoorlogen halverwege de 19e eeuw dwongen de Engelsen de draak om dit bedwelmende middel toe te laten. Dat was het begin van de ‘eeuw van vernedering’, zoals ze het hier noemen. Imperialistische Russen vielen vanuit het noorden binnen. Frankrijk en Duitsland wilden hun eigen invloedssfeer en in 1898 werd Hongkong in een van de ‘ongelijke verdragen’ voor honderd jaar aan Engeland geleased. In 1997 werd het teruggegeven, maar onenigheid over de bestuursvorm van de vroegere kolonie duurt voort.
Hardhandige modernisering
Het traditionele keizerrijk stortte uiteindelijk in 1911 in, waarna Sun Yat-Sen een republikeins regime installeerde. Dat bleek niet in staat de binnenvallende en sterk geïndustrialiseerde Japanners tegen te houden. Zij stichtten een experimentele kolonie in Mantsjoerije en begingen gruweldaden in de Tweede Wereldoorlog zoals het bloedbad van Nanking. In het verzet tegen de Japanners groeide de door Mao geleide communistische partij.
Vijandig tegenover de oude tradities die het land zwak zouden hebben gemaakt, initieerde Mao een radicale en hardhandige modernisering van het land nadat hij in 1948 aan de macht was gekomen. Zijn opvolger, Deng Xiaoping, begon de economie in 1979 open te stellen. Een markteconomie werd toegestaan, maar wel overzien door een staat met vijfjarenplannen. Sindsdien doet de ontwaakte draak de wereld schudden.
Spooksteden
Ruim drie decennia groeide de economie gemiddeld bijna 10% per jaar en honderden miljoenen mensen zijn boven de armoedegrens uitgetild. Overal stampen Chinezen enorme gebouwen uit de grond. Dat is ook nodig: Elk jaar vertrekken vijftien miljoen mensen van het platteland naar de stad. Dat bijhouden brengt risico’s van bubbels en spooksteden met zich mee. China wordt razendsnel modern. Desondanks werken oude tradities door in dit moderne landschap.
Haroon sheikh:
‘Elk jaar vertrekken vijftien miljoen mensen van het platteland naar de stad. Dat bijhouden brengt risico’s van bubbels en spooksteden met zich mee.’
Soms wordt beweerd dat Afrikaanse of Zuid-Amerikaanse landen China’s model van staatsgeleid kapitalisme zouden moeten navolgen. Wat dan vergeten wordt, is dat het succes van China steunt op een geschiedenis van tweeduizend jaar keizerrijk. Al in 221 voor Christus verenigde de Qin-keizer (de naam ‘China’ is waarschijnlijk van de naam van deze dynastie afgeleid) een groot deel van het land en op bepaalde perioden na is het sindsdien een verenigd land gebleven. Al heel vroeg ontwikkelden de Chinezen een professionele bureaucratie die het respect van de bevolking genoot. De centrale Chinese staat is ouder dan die van de Turken en stabieler dan die van het chronisch instabiele Rusland.
De schepen van de eunuch
Eveneens lang geleden bleek de Chinese staat al vaardig in het aanleggen van infrastructuur en logistiek. Wij kennen vooral de befaamde Muur, maar het Grote Kanaal dat de Gele en de Yangtze Rivier verbindt, is al in de zesde eeuw gereedgekomen en is nog steeds het grootste kanaal ter wereld. De immense schepen van de eunuch Zheng He voeren vóór de Europese ontdekkingsreizigers al om Afrika heen.
En de Chinezen bezitten dit talent nog altijd. Immense vliegvelden en dammen worden er gebouwd. De zogenoemde ‘string of pearls’ creëert in de voetsporen van Zheng He een uitgestrekt havennetwerk. Het Chinese spoornetwerk dat nu aangelegd wordt, is het grootste infrastructuurproject uit de hele wereldgeschiedenis. Onder de slogan ‘One Road, One Belt’ wordt dit netwerk verbonden aan de IJzeren Zijderoute die in westelijke richting loopt: spoorwegen en pijplijnen naar de Pakistaanse haven Gwadar om energie directer naar China te kunnen vervoeren, verbindingen via Centraal-Azië naar Iran en Turkije, een upgrade van de Transsiberië Express, plannen om kanalen te graven in Thailand en Nicaragua zodat gevoelige flessenhalzen als de Straat van Malakka en het Panamakanaal vermeden kunnen worden, en treinverbindingen over de Euraziatische vlakte tussen steden als Duisburg en Tsjoenking.
Hillary Clinton
Laatstgenoemde is overigens mijn laatste bestemming. Het is een in het Westen weinig bekende doch zeer grote stad (acht miljoen inwoners), diep in het binnenland van China. Nu de steden aan de kust rijker en dus duurder worden, moet de nieuwe infrastructuur productie naar dit soort steden verplaatsen en welvaart gelijkmatiger verspreiden. Tegelijkertijd creëert de infrastructuur nieuwe landverbindingen, waarmee de Amerikaanse dominantie op zee omzeild kan worden.
Als minister van buitenlandse zaken kondigde Hillary Clinton in 2011 de ‘Pivot to Asia’ aan: De Verenigde Staten gaan zich meer richten op het Verre Oosten. Ondertussen kijken de Chinezen meer westwaarts, richting Rusland, Europa en het Midden-Oosten. De Chinese economie hongert naar Russische grondstoffen en daarom is een langlopend energiecontract afgesloten. Door de toegenomen schalieproductie daalt de import van de VS uit het Midden-Oosten. Dit zal deze regio in de toekomst meer op Azië gericht doen zijn. China wil ook toegang tot Europa, de grootste markt van de wereld, en Europese kennis en kunde kunnen een belangrijke rol spelen om de Chinese economie geavanceerder te maken.
Piraeus
China’s immense omvang maakt het uniek: het hoeft niet per se binnen te dringen in bestaande markten, maar kan die zelf maken. China heeft jaren geïnvesteerd in de productiecapaciteit van Afrikaanse landen omdat het de Afrikaanse grondstoffen kan absorberen. China is ook verantwoordelijk voor een van de weinige recente succesverhalen uit Griekenland, de haven van Piraeus, simpelweg door zijn eigen goederen naar die haven te sturen. Dat maakt China misschien wel een van de grootste belanghebbenden bij het behoud van het land in de eurozone. Via de AIIB en de nieuwe Brics-bank omzeilt het land instituties als het IMF en de Wereldbank door een alternatieve internationale economische orde op te bouwen.
Haroon sheikh:
China’s immense omvang maakt het uniek: het hoeft niet per se binnen te dringen in bestaande markten, maar kan die zelf maken.
Staatsexamen
De meesterlijke staatskunst van de Chinezen heeft een geheim. Grote rijken kunnen namelijk gesticht worden door geweld, maar om eeuwen te blijven bestaan, hebben zij een principe nodig, een bijzondere formule. Bij de Ottomanen was dat de ‘devshirme’: bekeerde kinderen van lage komaf werden getraind om als een loyale bestuurdersklasse de sultan te dienen. De Chinezen hadden een andere formule: het staatsexamen.
Terwijl overal ter wereld de kinderen van de adel regeerden, begon de Chinese staat al vroeg zijn functionarissen te selecteren op basis van hun vaardigheden, die gemeten werden in examens, zware examens. Getalenteerde studenten uit alle rangen werden dagenlang opgesloten om hun kennis van de klassiekers en het rijk uit te schrijven. Het traditionele China werd geregeerd door geleerde bureaucraten.
Vreedzaam en moreel
Verlichtingsfilosofen, zoals Voltaire, bewonderden dit rationele systeem zonder onderdrukkende adel. De filosoof en wiskundige Leibniz zag in het Chinese schrift en wereldbeeld een wiskundige geest die andere landen kon inspireren. Het land was volgens hem vreedzaam en moreel zonder daar een geloof in hemel en hel voor nodig te hebben.
Als je de cv’s van de huidige Chinese leiders bekijkt, lijkt de traditie van geleerde bureaucraten nog steeds voort te leven. Het is de basis van het Chinese staatsgeleide kapitalisme. De grootste talenten besturen.
Respect voor leren en onderwijs is diep geworteld in de confucianistische traditie van het land. Het leven wordt gezien als een continu proces van leren en verbeteren. Dat heb ik ook gemerkt in mijn kungfulessen. De naam van deze sport betekent overigens ‘vaardigheid door lange oefening’. Er is veel te leren van de bewegings- en gezondheidstechnieken van de Chinezen.
Gevaarlijke onderschatting
Dit zijn wij ons te weinig bewust in het Westen. Vaak hoor je dat de Chinese cultuur niet innovatief zou zijn en dat de Chinezen alleen kunnen kopiëren. Niets is minder waar. De boekdrukkunst, het kompas en het buskruit hebben de Chinezen zelf uitgevonden. Delfts blauw was een westerse imitatie van een Chinees product. Twee millennia lang waren zij rijker en geavanceerder dan het Westen. Op ons eigen risico onderschatten wij het potentieel van de Chinezen.
Haroon sheikh:
‘Vaak hoor je dat de Chinese cultuur niet innovatief zou zijn en dat de Chinezen alleen kunnen kopiëren. Niets is minder waar.’
In een koffietent in Tsjoenking raak ik in gesprek met een aantal jongeren die continu met hun smartphone bezig zijn. Ze tonen mij de sociale media die ze gebruiken zoals WeChat, een soort Chinese Whatsapp. Ik zie dat je er ook spellen op kunt spelen en aankopen mee kunt doen. China heeft verschillende grote internetbedrijven: Tencent, Alibaba, Baidu. Terwijl Europa daar niet in is geslaagd, kunnen Chinese platforms de concurrentie aangaan met de bedrijven van Silicon Valley.
Transitiefase
Zou het land nu al in de transitiefase verkeren van goedkope naar hoogwaardige productie, zoals Japan en Zuid-Korea eerder hebben gedaan? China is nu al een belangrijke speler in zonne-energie, elektronica, telecominfrastructuur en de bouw van hogesnelheidslijnen.
Hun oude traditie van continu leren en oefenen passen de Chinezen nu toe op moderne markten en technologieën. Het is mogelijk dat China weer de leermeester van de wereld wordt.
Weinig paspoorten
Naast al die productie, komt na decennia investeren nu ook de Chinese consument op. Die koopt al een kwart van alle luxeartikelen in de wereld. In Amsterdam merk je heel duidelijk de groei van het Chinese toerisme. En dan te bedenken dat slechts 6% van de Chinezen een paspoort heeft zodat ze kunnen reizen. Dit is nog maar het begin van een groot proces waarin een nieuwe economische infrastructuur om China heen gebouwd zal worden.
Op het station komt een goederentrein met auto-onderdelen uit Duisburg aan. Die zal later gevuld worden met Chinese elektronica en weer naar Europa reizen. Over de Euraziatische vlakte heb ik de sporen gevolgd van een nieuwe wereldorde. Subtiel en onder de radar van het alledaagse nieuws.
De Euraziatische vlakte
Het opkomende Duitsland positioneert zich als een morele macht en volgt een strategie van Ostpolitik. Oost en west krijgen nieuwe betekenis langs de fragiele grenzen van Oost-Europa. De Euraziatische Unie van Rusland kan een schakel worden tussen Europa en Azië. Tegelijkertijd bouwt het herrezen Turkije een zuidelijke brug tussen de continenten. Na decennia treedt Iran terug in de wereldgemeenschap en het zal weer een knooppunt van handelswegen worden. De opkomende Chinese economie vormt met haar ‘Westpolitik’ het sluitstuk op deze nieuwe orde in Eurazië.
haroon sheikh:
‘Vóór het tijdperk van de ontdekkingsreizigers en de opkomst van zeemachten als Engeland en Amerika, was dit de belangrijkste economische ader van de wereld. Misschien straks weer.’
Vanaf Alexander de Grote en de Mongolen tot Napoleon en de Sovjet-Unie was het een droom om een groots rijk op deze vlakten te stichten. Het open terrein bracht volkeren met elkaar in contact, in concurrentie en samenwerking, verovering en handel. De diversiteit aan volkeren op deze vlakte heeft de creatie van een uniform rijk altijd verhinderd.
Vóór het tijdperk van de ontdekkingsreizigers en de opkomst van zeemachten als Engeland en Amerika, was dit de belangrijkste economische ader van de wereld. Misschien straks weer. Op mijn reis ontdekte ik een subtiele logica. Een logica die de markten, grondstoffen en vaardigheden van een paar miljard mensen op de Euraziatische vlakte in een groot commercieel netwerk aan het verbinden is. Het is de logica van levende tradities.
